Iedereen kent haar inmiddels. De vrouwelijke computerstem van de voice mail, 06-8008 en OV-reisinformatie. 'Wilt u het bericht bewaren: toets één.' Of: 'Een ogenblik alstublieft. U wordt zo snel mogelijk geholpen.' Binnen nu en ongeveer twee jaar wordt ze opgevolgd door een computer die niet alleen reageert op de toetsen van het telefoontoestel, maar die zelfs uw stem begrijpt.

Hoe gaat een pratende computer te werk? Professor A. Nijholt (faculteit Informatica, Universiteit Twente) ontwikkelt dergelijke machines: Een computer zal volgens hem nooit in één keer een vloeiend uitgesproken zin kunnen begrijpen. 'Hij zal de zin moeten opsplitsen in woorden en de woorden vervolgens weer in klanken, in fonemen. Alle vijftig verschillende fonemen die de Nederlandse taal rijk is worden in het geheugen van de computer opgeslagen. Dat gebeurt in de vorm van energieplaatjes. Elke klank geeft een bepaald energiepatroon dat vertaald wordt in nullen en enen. Zo heeft de 't' een nauwelijks waarneembaar en 'ba' een groot energieplaatje.

Nou zijn er heel veel verschillende manieren om een foneem uit te spreken. De computer zoekt daarom in zijn geheugen naar een energiepatroon dat overeenkomt met dat van de opgevangen klank. Vervolgens wordt van de verschillende energiepatronen een woord gemaakt. En van een woord weer een zin.

Tenminste, theoretisch zou het zo moeten gaan. Alleen gooit de complexiteit van onze taal roet in het eten. Woorden zijn vaak voor meerdere uitleg vatbaar. Zinnen kunnen meerdere betekenissen hebben. En in gesprekken springen we vaak, zonder dat we het zelf in de gaten hebben, van de hak op de tak.'

Een computer heeft volgens professor Nijholt duidelijke wiskundige regels nodig om iets te kunnen 'begrijpen'. 'Dus zul je onze taal in een wiskundig model moeten beschrijven. Natuurlijk zijn er grammaticale regels en kun je teksten ontleden. Maar om alles van onze taal te begrijpen heb je meer nodig. Zul je eigenlijk een computermodel van een compleet mens moeten maken. Een mens gebruikt al zijn ervaringen en al zijn zintuigen om te begrijpen wat iemand anders zegt.

Zo ver zal de wetenschap de eerste honderd jaar niet komen. Tot die tijd moeten we het doen met simpele systemen die werken op gebiedjes van onze taal waar wel duidelijke regels gelden: informatie over de dienstregeling van de NS bijvoorbeeld. Je kunt een computer leren dat na het woordje van altijd de plaats van vertrek komt, na het woordje naar het station van aankomst en na het woordje om de vertrek- of aankomsttijd. De computer hoeft zo slechts een klein stukje van een hele zin te begrijpen. Zolang de computer het gesprek leidt, de beller geen onverwachte dingen zegt en duidelijk bevestigt wat de computer herhaalt, gaat zo'n gesprek goed. Loopt het mis dan kun je de hoorn er maar beter opgooien en opnieuw beginnen.'

De NS verleent inmiddels per gebrekkig sprekende computer reisinformatie (070-3040418). En in Enschede kan men, bij wijze van proef, via de computer een hotel bespreken (053-4889953). Deze computer wordt slechts uitgeprobeerd. Voor een echte hotelreservering heeft u nog steeds een vriendelijke dame van de VVV nodig.

Tubantia, 2 december, 1997 Sijas Akkerman